Tijger onder stoom

Een Tigerli in de Rijnhaven van Basel St. Johann.

Treinongeluk met Tigerli.

Een Tigerli is een geweldige speeltuin.

In de loop der tijd hebben verschillende locomotieven in Zwitserland deels liefdevolle, deels curieuze bijnamen gekregen. De waarschijnlijk bekendste locomotief met een bijnaam is het Krokodil, een Ce 6/8 elektrische locomotief van de SBB. Dan is er de zogenaamde Köfferli-Lok (verkleinwoord van Koffer), waarvan in 1919 slechts vier exemplaren als proeflocomotieven in dienst werden genomen. Ze bleven tot 1967 in bedrijf. De bijnaam Köfferli kregen deze machines vanwege hun op koffers lijkende voorkanten. Onder machinisten waren deze locomotieven vanwege hun onrustige rijgedrag niet erg geliefd. Daarom werden ze ook wel “Schlotterbeck” genoemd.

De Eb 3/5 was een tenderlocomotief die van 1912 tot 1965 bij de SBB in dienst was. 34 eenheden werden gebouwd door de SLM Schweizerische Lokomotiv- und Maschinenfabrik in Winterthur. Nog eens 9 locomotieven van dit type werden door de SBB overgenomen van de BT Bodensee-Toggenburg-Bahn. De door Maffei in München gebouwde machines waren overbodig geworden door de elektrificatie van het BT-netwerk. De Eb 3/5 werd vooral ingezet in voorstadverkeer, waar vaak geen draaischijven aanwezig waren, en dus moest men de terugweg met de tender voorop afleggen. Deze beproefde locomotieven kregen ook de bijnaam Habersack (haverzak), omdat ze hun “voer”, dus de steenkool, in de tender konden meenemen. Haber betekent in het Zwitserduits ook eenvoudig eten. Als een Zwitser gaat “habere”, eet hij een sobere maaltijd.

Een andere locomotief met een liefdevolle naam is het Tigerli, het verkleinwoord van Tijger. Zulke taalvormen zijn in Zwitserland alledaags. Zo geeft men een dame geen Roos, maar een Rösli. En men drinkt niet zomaar een biertje of een borrel, maar in het dialect van Basel zegt men: "nämme mer no e Bierli oder e Schnäpsli". Ook de E 3/3, de Tigerli-stoomlocomotief, kreeg door deze verkleinvorm haar koosnaam. Van deze rangeerlocomotieven, die ook voor korte personentreinen op nevenlijnen werden ingezet, werden tussen 1895 en 1915 bij SLM Winterthur 120 exemplaren gebouwd. Bij de SBB bleven ze tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw in dienst.

De auteur van dit artikel kwam het Tigerli bijna dagelijks tegen op weg naar school. Ze werd ingezet vanaf het goederenstation Basel St. Johann voor kolentreinen naar de plaatselijke gasfabriek, bracht lege goederenwagons naar de Rijnhaven van Basel St. Johann waar ze met bulkgoederen werden beladen, of vervoerde koelwagens van en naar een koelhuis in de wijk St. Johann. Eigen sporen waren hiervoor niet aanwezig. De rails waren namelijk in het straatoppervlak ingebouwd, wat vaak leidde tot gevaarlijke ontmoetingen tussen spoor en weg, of tussen spoor en spoor, want de treinrails kruisten ook nog de tramrails van de BVB, de Basler Verkehrs-Betriebe. Menig auto eindigde op de schroothoop, en ook persoonlijk letsel was niet ongewoon. Een van mijn klasgenoten kwam met zijn fiets onder de locomotief terecht, werd meegesleurd en raakte zwaar gewond. Dat is een minder mooie herinnering aan deze locomotief en aan mijn jeugd.

Ook in Nederland is nog een Tigerli bewaard gebleven. De locomotief rijdt op de museumlijn Haaksbergen–Boekelo. In september gaat de locomotief echter letterlijk op reis. Ze wordt per dieplader over de weg van Haaksbergen naar Stadskanaal overgebracht om op 20 en 21 september het publiek te verrassen tijdens het STAR Stoomfestival. Het Tigerli rijdt op beide dagen, samen met andere locomotieven, tussen Stadskanaal en Veendam. Deze spoorlijn, gelegen op de grens van Groningen en Drenthe, is de langste museumspoorlijn van Nederland. Op beide dagen is er een aantrekkelijk randprogramma en ook een modelspoormarkt.

Swisslocomotive is op zondag 21 september met een grote stand vertegenwoordigd in de locomotiefloods, met een breed aanbod aan locomotieven, wagons, auto's en modelspooraccessoires. Of er een model-Tigerli mee op reis gaat, is op dit moment nog niet bekend. De charmante kleine locomotief wordt aangeboden door Lemaco in schaal N, door Liliput en Märklin in H0, en in schaal 1 door Fulgurex.

Het "Tigerli" van Märklin spoor H0.