Een bezoek aan het Verkeersmuseum Luzern
- Franz Stadelmann
- 8 okt
- 4 minuten om te lezen
Wie kent hem niet, de Gotthard-spoorbaaninstallatie in het Verkeersmuseum Luzern? Ze is gerenoveerd en nu weer toegankelijk. Terwijl de Gotthard-installatie in vroegere jaren een van de belangrijkste attracties van het VHS was en door veel schoolklassen werd bezocht, staat het object helaas niet eens vermeld in de flyer die bij de ingang wordt uitgedeeld.
Als kind bracht ik intense momenten door met verwonderde ogen bij het zien van deze installatie. De beelden hebben zich ingeprent, hoewel al meer dan een halve eeuw oud. Verdere bezoeken hebben deze indruk verdiept. De Gotthardbaan was het hoogtepunt van elk bezoek aan het Verkeershuis. Na 60 jaar in het Verkeersmuseum was een update nodig ā of een sloop. Dat was in 2020, midden in de coronatijd. Gelukkig hebben modelspoorliefhebbers zich ingezet voor het behoud van de installatie. Het idee: van de vroegere U-vorm een langgerekte I maken. Vroeger liep men om de bergen heen, nu loopt men erlangs. Van 6 x 13 meter werd het 31,5 x 3,5 meter. Ingewijd in juni 2025. De diva van de Zwitserse modelbouw werd afgestoft, technisch vernieuwd en gedigitaliseerd, met behoud van het oude. Bewust werd ook de autosnelweg door het Urnerland niet ingebouwd, omdat die er in de jaren 1950 nog niet was. De installatie wekt de indruk van een ongerept Zwitserland. Stilgezette tijd van de jaren 50. Misschien is dat zo bedoeld. De installatie kreeg een technisch, maar geen inhoudelijk update. De postbussen, auto's, huizen en stations weerspiegelen die tijd. De treinen daarentegen zijn van recentere datum, zelfs samenstellingen van Stadler. De vervoerde containers komen uit de huidige tijd. Het lijkt bijna anachronistisch als een oude Saurer-koplampvrachtwagen van Wolf Chur zich de bergweg opwerkt. Het menselijke landschap van de Gotthard-installatie oogt wat ouderwets. Dit geeft een tegenstrijdige indruk wanneer de Hupac-trein met vrachtwagens uit de huidige tijd ā Galliker, HƤfliger, Planzer, Traveco ā door scĆØnes rijdt uit de tijd dat Galliker nog vanuit Luthern Bad zijn paar vrachtwagens coƶrdineerde en Planzer nog om Denner-transportopdrachten streed. HƤfliger was zeventig jaar geleden slechts een klein touringcarbedrijfje in Sursee en Traveco bestond nog niet.
Maar de vroegere magie is door de verbouwing verdwenen. Het blijft een installatie met indrukwekkend goed gebouwde bergen en rotsen in het Urnerland. Wat ontbreekt, is een speels element. De fascinatie is verloren gegaan. Natuurlijk is het mooi om een dubbele krokodillenlocomotief te zien of een moderne locomotief van Zugkraftbau te observeren. Nieuw is het zicht op de zes schaduwstations ā dat bestond vroeger niet ā wat een indruk geeft van het binnenleven van deze installatie. Hier zie je de treinen wachten en vertrekken. Meer dan een dozijn spiralen waarop de treinen zich omhoog werken. De kabelbaan Intschi-Arnisee is nieuw, maar werkt niet. Wel vindt er bij het dalstation een houtlading plaats, maar de scĆØne blijft wat ondramatisch. Wandelaars gaan naar het station, de rode cabines hangen in de lucht. De scĆØne oogt steriel en saai. Aan de voet van het dalstation, misschien als enige dramatisch element, wordt een auto die bijna in een ravijn was gevallen, beveiligd en eruit getrokken. Daarbij regelt een agent het verkeer. Hier wordt een klein verhaaltje verteld, maar het is een verhaal zo droog als een politierapport. Deze scĆØne bestond overigens al op de oude installatie. Nieuw is de Gotthard-basistunnel: een doorzichtige plastic buis. Op het moment van het bezoek reed er echter geen trein doorheen. De bezoekers worden met metalen hekken op afstand gehouden. Op de benedenverdieping is het voor kinderen frustrerend, omdat ze nog minder zien dan volwassenen. Veel blijft verborgen; men moet echt naar boven op de galerij gaan en van 6 Ć 7 meter hoogte naar de installatie kijken om details te zien. Er zijn wel een paar reeĆ«n in het bos en grazende koeien op de alpenweide. De scĆØne zou meer spanning krijgen als er een wolf op de loer lag. Maar toen de installatie werd gebouwd, waren er in Zwitserland nog geen wolven.
Twee, drie caravans uit de jaren 50 ploeteren de berg op. De vijfspan-Gotthardpost oogt goed, maar is wat verscholen. Eigenlijk leeft deze installatie niet; er rijden te weinig treinen en de scĆØnes zijn te steriel. Bovendien is de installatie voor kinderen moeilijk te overzien. Natuurlijk is het makkelijk te zeggen dat vroeger alles beter was. De evenwichtsoefening tussen behoud van het oude en een nieuwe interpretatie zal bij de restauratie moeilijk zijn geweest. De herinnering aan het vroeger rond de berg lopen is interessanter dan nu langs de uitgerekte installatie te gaan. Ook de huidige installatie kan men rondlopen: vooraan de scĆØnes en bergen, achteraan de schaduwstations. De installatie oogt verbazend dood; de glanzende kinderogen, die men op andere modelbanen ziet, ontbreken hier. Het Gotthardmodel van het Verkeersmuseum is waarschijnlijk de moeder van alle modelbanen in Zwitserland en is nu misschien de grootmoeder geworden ā men kijkt er graag naar, maar ze fascineert niet meer, zoals bijvoorbeeld de installatie bij de Rijnwaterval. Hier in Luzern spelen zich slechts enkele scĆØnes af waarin men verhalen kan interpreteren. Daar is weliswaar een lekke band, zo saai als dat in de jaren 50 was. Hier wordt hout geladen en daar wordt een feest gevierd. De scĆØnes geven geen gevoel van actief leven.
De Grand Old Lady van de spoorinstallaties is nu tegen de muur van de hal gedrukt, uitgerekt. Ze straalt nog steeds ā een oude schoonheid, vooral door de goed gemodelleerde rotsen. Dat is modelbouw op hoog niveau. Maar er rijden te weinig treinen; er zit te weinig leven in. De kleine scĆØnes, zoals een zangvereniging of een huwelijk bij de kerk van Wassen, volstaan niet om verhalen binnen de installatie te vertellen. Het ontbreekt aan liefde voor het verhalende detail. Waarschijnlijk zijn het oudere mannen die deze baan op traditionele wijze en technisch perfect hebben gerestaureerd, maar zonder de humor, spontaniteit en mogelijkheden van moderne installaties. De modelspoorbouwers kampen werkelijk met een gebrek aan jonge opvolging. Het vernieuwde Gotthardmodel is een traditionele spoorinstallatie die wel functioneert, maar bijna wat steriel en levenloos is ā en dat is jammer voor deze Grand Old Lady, die decennialang het voorbeeld was voor modelbouwers.
Er zijn plannen om de installatie uit te breiden met het zuidportaal en met scĆØnes uit de huidige tijd.
